Turkusowe kopuły i śmiałe budowle wzniesione przez Timurydów przyciągają do Samarkandy turystów z całego świata. Timur Chromy znany również jako Tamerlan, władca w Azji Środkowej i Zakaukaziu, który ustanowił miasto stolicą państwa, przymusowo osiedlał tu rzemieślników i artystów. To właśnie oni: przybysze z Persji, Azerbejdżanu, Syrii i Indii dokonali "zamienili barbarzyństwo w piękno". Gdy ruch na Jedwabnym Szlaku zamarł w XVI w., Samarkanda zaczęła ustępować pierwszeństwa Bucharze. W 1868 r. zajęli ją Rosjanie, po czym na krótko stała się stolicą uzbeckiej SRR, następnie popadła w zapomnienie.
Samarkanda – Registan
Plac Registan (na zdj.) w Samarkandzie jest bez wątpienia najwspanialszym zespołem architektonicznym w Azji Środkowej. Trzy strzeliste madrasy, wyłożone od fundamentów po szczyty lśniącymi płytkami ceramicznymi, wznoszą się wokół otwartej przestrzeni, tworząc zespół o zadziwiającej symetrii. Registan nie jest jednak dziełem Tamerlana, ale mało znanego uzbeckiego gubernatora, Yalangtuska Bachadura.
Registan ("piaszczyste miejsce") był pierwotnie targowiskiem, na którym zbiegało się sześć ulic Samarkandy. Później odbywały się tu parady wojskowe i publiczne egzekucje, a bolszewicy urządzali polityczne wiece i procesy. Dzisiaj został odrestaurowany i wieczorami odbywają się tu nawet spektakle światła i dźwięku.
TRZY MADRASY
Pierwszą madrasę (1417-1420) wybudował Uług Beg; stoi ona po zachodniej stronie. Budynek wieńczą 33-metrowe minarety i bogato zdobią go motywy gwiazd, geometryczne ornamenty, mozaiki oraz ceramiczne płytki. Dopiero po dwóch stuleciach zbudowano po wschodniej stronie, jako lustrzane odbicie pierwszej, madrasę Szir Dar (1619-1636). Jej nazwa pochodzi od mozaikowych lwów (shir), które zdobią naroża wejścia. W tym przypadku architekci aż dwukrotnie pogwałcili islamską zasadę nieprzedstawiania żywych istot. Ukoronowaniem zespołu jest madrasa Tillja Kari (1646-1660), szersza od poprzednich, z potężną turkusową kopułą i bogato złoconym wnętrzem.
MUZEUM SZTUKI
W dawnych hudżrach (celach studentów) znajdują się obecnie sklepy z pamiątkami. Po wschodniej stronie Registanu znajduje się Państwowe Muzeum Sztuki (codziennie 9.00-18.00) z kopiami malowideł ściennych z Afrasiyab i słynnym fryzem z Ayrtam (odkrytym blisko granicy afgańskiej), pochodzącym z epoki Kuszanów, a także drewnianym sarkofagiem Timura Chromego.
Samarkanda – meczet Bibi Chanum
Timur zapisał się w dziejach architektury jako fundator meczetu Bibi Chanum, monumentalnej budowli o niespotykanej dotąd skali, stojącej ok. 700 m na północny wschód od Registanu. Budowa została sfinansowana z łupów ostatniej kampanii w Delhi (1398 rok), a przy pracach wykorzystywano 95 sprowadzonych z Indii słoni. Potężny, 35-metrowy łuk wejściowy, flankowany 50-metrowymi minaretami, prowadzi na wyłożony marmurowymi płytami dziedziniec, przy którym znajdują się meczety. Zespół budowano w pośpiechu (Timur osobiście rzucał robotnikom złote monety i kawałki pieczonego mięsa, aby przynaglić ich do pracy) i chwiejne ściany zaczęły się walić niemal natychmiast po ukończeniu. Wielkie wieże stały wśród ruin przez całe stulecia (emirat Buchary przetopił metalowe bramy na monety).
Meczet zbudowany został na cześć głównej żony Timura, Saraj Mulk Chanum, która spoczęła w pobliskim mauzoleum. Koło meczetu znajduje się też główny targ Siab, pełen winogron i słynnych samarkandzkich brzoskwiń. Niedaleko stąd wznosi się meczet Chazret Chyzr.
Samarkanda – Szah-i-Zinda
Innym dziełem sztuki Samarkandy jest nekropolia Szah-i-Zinda (na zdj.; codziennie: 9-18.00), gdzie spoczywa timurydzka arystokracja. Groby i inne budowle funeralne pokrywają reliefy i płytki ceramiczne w różnych odcieniach błękitu, całość zdobią motywy roślinne i kaligraficzne. Muzułmańscy pielgrzymi zmierzają wprost do mauzoleum arabskiego przywódcy Kussama-lbn-Abbasa, który został ścięty, gdy nawracał ludność na islam.
Samarkanda – Afrasiyab
Jedną z nielicznych pamiątek z najstarszych czasów Jedwabnego Szlaku są ruiny Afrasiyab, sogdyjskiego miasta, które kwitło od VI w. p.n.e. aż do przybycia Czyngis-chana w 1220 r. To tutaj Aleksander Wielki zabił w pijackim szale jednego ze swoich najlepszych generałów, Klejtosa Czarnego.
Wykopaliska na 120-hektarowej powierzchni odsłoniły relikty grecko-baktryjskie i kuszańskie, zoroastryjskie świątynie i miejsca kultu lokalnego bóstwa, Anahity. Dzisiaj niewiele jest tu do oglądania, za to muzeum, obok stanowiska w poradzieckim budynku, jest fascynujące. W salach pogrupowano znaleziska z różnych epok.
W pobliżu stanowiska znajduje się domniemany grób proroka Daniela, którego kości wg legendy sprowadził do Samarkandy Timur.
Samarkanda – obserwatorium astronomiczne
W 1908 r. rosyjscy archeolodzy odkryli w Samarkandzie ruiny obserwatorium astronomicznego, wzniesionego przez Uług Bega – wnuka Timura i jednego z najlepszych XV-wiecznych astronomów, który swoją fascynację matematyką i fizyką przypłacił życiem (zginął z rąk własnego syna, gdyż jego naukowe zainteresowania były źle widziane na konserwatywnym dworze). W 1938 r. odkryto jeszcze podziemne komnaty. Na skałach obserwatorium zachował się łuk 40-metrowego sekstantu z 1428 roku, zniszczonego przez fanatyków 21 lat po śmierci Uług Bega. Nad wejściem pozostała wymowna inskrypcja: „Religie są ulotne, królestwa giną, ale nauka jest wieczna”.
Samarkanda – Gur-e Mir
Ostatnim obowiązkowym punktem zwiedzania Samarkandy jest Gur-e Mir (Grób Emira), miejsce ostatniego spoczynku Timura. Mauzoleum było przeznaczone dla ulubionego wnuka Timura, Muhammada Sułtana (Timur zawsze chciał być pochowany w Shahrisabzie), ale Samarkanda została uznana za bardziej odpowiednie miejsce na pochówek wodza.
Obok Timura spoczęli tu z czasem jego synowie: Szach Ruch i Miranszch, a także wnuki: Muhammad Sułtan i Uług Beg. Głównym elementem zewnętrznej konstrukcji jest portal i charakterystyczna, turkusowa kopuła nad centralną, ośmioboczną salą. Timur spoczywa u stóp swojego duchowego doradcy; dawniej przykryty był największym swego czasu blokiem nefrytu, rozbitym później przez perskiego najeźdźcę Nadira Szacha.
W pobliżu Samarkandy
Na przedmieściach Samarkandy znajdują się inne ważne zabytki m.in. mauzoleum Chodży Abdi Daruna, zbudowane przez seldżuckiego sułtana Sandżara i odnowione przez Uług Bega, oraz Iszrat Chana (Dom Radości), pawilon wypoczynkowy żony Timura, zmieniony przez jednego z jego potomków w mauzoleum. Spoczywa tu ponad 20 timurydzkich księżniczek.
">
